Bài võ sáo “Bóng trăng Phồn Xương” của Nghĩa quân Yên Thế do cụ Đề Thám lãnh đạo nổi tiếng trong suốt 30 năm (1883-1913). Sau khi cuộc khởi nghĩa tan, bài võ sáo này tưởng cũng theo đó mà tan. Mãi đến năm 1990, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Giang cử đoàn cán bộ tìm lại những bài võ sáo cổ truyền đất Yên Thế. Người ta vui mừng khi bài võ vẫn được lưu truyền, gìn giữ bởi cụ Triệu Quốc Úy. Sau khi xem biểu diễn, võ sư Trịnh Như Quân bị hút hồn.
Truyền nhân
Những ngày cuối năm, võ sư Trịnh Như Quân đang luyện lại những bài sáo để Tết đến đãi khách. Ông ngồi đó, mắt sáng, miệng rộng, hiện lên những nét tinh nhanh của con nhà võ. “Tôi rất mê chơi võ sáo vào mùa xuân, dường như lúc đó lòng người dễ xúc động trước thiên nhiên thì phải.Người luyện loại võ này, không biết rung động, không có cảm xúc thì khó mà thành công được”- võ sư Quân tâm sự.
Võ sư Trịnh Như Quân là con của võ sư Trịnh Như Hiền nổi tiếng một thời. Từ nhỏ ông đã đam mê luyện võ.Lớn lên đi bộ đội, làm công nhân, rồi vào Đoàn Văn nghệ Xung kích. Từ năm 1990, ông được Sở Thể dục Thể thao Bắc Giang mời làm chuyên gia phát triển đội võ thuật, giảng dạy về võ thuật cho các em học sinh, từ đó phát hiện tài năng, thi đấu quốc gia, quốc tế.
Cụ Triệu Quốc Úy năm nay 90 tuổi, người đã truyền dạy “Bóng trăng Phồn Xương” và “Thiết địch thần phong” cho Trịnh Như Quân nói: “Cái tay Quân nhỏ thó mà lĩnh hội rất nhanh. Tôi có chết cũng nhắm mắt được rồi. Cả đời lo không tìm được truyền nhân, giờ thì...”.
Để hoàn thiện nghệ thuật võ sáo, phải đẩy nghệ thuật biểu diễn sáo sắt đến độ âm thanh và các đường thế tấn công của vũ khí như gió, như mây, như bão táp mưa sa. Khi đã thành công, phát triển môn võ, ông Quân cũng dẫn các học trò của mình vào Rừng Phe bái tổ và thăm lão võ sư Triệu Quốc Úy.Tương truyền “Bóng trăng Phồn Xương” là ngón võ sở trường và đam mê của Hoàng Hoa Thám – “hùm xám Yên Thế”. Được truyền lại, cụ Úy đã dày công tu luyện phát triển “thiết địch thần phong” làm nó tỏa sáng lung linh.
Sáng tạo sáo sắt
Từng nghe đất Kinh Bắc có nhiều người được gọi là “kỳ nhân”, khi được nghe mọi người truyền tai nhau rằng có một người sáng tạo những cây sáo sắt to và nặng, được mệnh danh là “cây xà beng biết hát” tôi không tin. Đến khi gặp võ sư Trịnh Như Quân, nhà ở gần bến xe thành phố Bắc Giang và mục sở thị cây sáo của ông thì tôi hoàn toàn tin.
Võ sư Trịnh Như Quân năm nay đã 58 tuổi nhưng mê võ sáo đến độ quên ăn quên ngủ. Thi thoảng, một cảm hứng bất chợt thôi thúc, giữa đêm ông ngồi dậy thổi sáo như người bị ma làm. Tiếng sáo mê mị, du dương trầm bổng, lúc khoan thai như suối chảy, lúc trường đoạn gấp khúc như một đường quyền đầy sức mạnh.
Khi hỏi về những “cây xà beng biết hát”, ông Quân nói: “Có ngón nghề rồi, tôi không dừng lại ở đó. Sau nhiều ngày nghiên cứu võ sáo, tôi nghĩ ra cách chế tạo những cây sáo sắt to lớn, đẩy nghệ thuật võ sáo lên một bậc.Việc chế tạo sáo sắt nặng là sự bất chấp những nguyên tắc vật lý thông thường về chế tạo nhạc cụ.Sáo sắt của tôi chưa có tên trong từ điển nhạc cụ”.
Tôi hỏi: “Tại sao không phải là những chất liệu khác như đồng, nhôm mà lại là sắt?”. Ông Quân giải thích: “Tôi đã thử làm trên nhiều chất liệu và đúc rút ra, chỉ có sắt mới thích hợp để chế tạo. Ngoài là một thứ kim loại nặng, dùng làm vũ khí ra, nó còn cho âm thanh rất chuẩn, sáo đúng là sáo”. Đúng là sự sáng tạo kỳ lạ của một... kỳ nhân!
Ông Quân mang “gia tài” của mình cho bạn bè xem và biểu diễn, “thết đãi” những giai điệu của nó. Một cây sáo có tên “Tiêu Tương”, dài 1,6m, nặng 4kg; một cây tên “Cõi thiên thai” nặng 3,5kg; một cây tên “Giọt mưa thu”.
Võ sư Quân sở hữu một bộ sáo đặc biệt.Những chữ nho khắc trên thân sáo như “Cõi Thiên Thai”; “Thiết địch thần công”, hình chim hạc giống như hình chim trên trống đồng, võ sư Quân phải nhờ đến sự tư vấn của ông Trần Văn Lạng, Giám đốc Bảo tàng thành phố Bắc Giang.
Còn việc đục lỗ cho sáo thì ông nhờ đến sự giúp đỡ của ông Nguyễn Quốc Vệ, người đã từng đục khắc bia ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội).
Ông Vệ cảm phục tài năng của võ sư Trịnh Như Quân nên đã khắc tặng ông chữ “Phụng” với nghĩa chính: con người là chủ của thiên nhiên, phải phụng sự theo ý trời mới có thể điều khiển được cây sáo sắt, một khí cụ của trời đất, cũng là để phụng sự nhân dân.
Để tặng bạn bè, võ sư biểu diễn bài “Bóng trăng Phồn Xương” với những đường quyền biến ảo, vừa lạnh ngắt, vừa hồ hởi. Khi quan sát, “Bóng trăng Phồn Xương” được biểu diễn như sau: Người võ sĩ cầm hờ sáo trên tay, đứng thế hạc tấn, ngón tay trỏ như mỏ hạc ngước hờ lên trời, ý rằng trăng đang mơ màng sáng. Rồi chàng chuyển thế trảo mã tấn, mắt nhìn đất, người khom, tay khua nhẹ trong không gian, ý rằng đang thưởng nguyệt bên hồ nước. Kết hợp vừa đánh vừa thổi sáo, ông “khiển” nó một cách linh hoạt, cứ như ông còn ở tuổi 30.
“Bóng trăng Phồn Xương” diễn tả cảnh trời mây non nước đẹp đẽ và khát vọng của người võ sĩ: Tự do. Tiếng sáo cất lên, thể hiện khí lực và nội công thâm hậu. Tiếng nhạc là nỗi lòng của người thổi, đôi khi nó cảnh báo với đối phương rằng: người trước mặt không dễ bị khuất phục.
Với 6 thế tấn, 53 chiêu thức cao siêu nhất của võ thuật, 13 đặc dị kiếm pháp, tất cả được biến hoá để tạo sức công phá cho sáo sắt. Võ sư Quân đã dùng sáo bổ vào chồng gạch cao và tất cả đã tan tành. Ở tầng cao, âm thanh phát ra mạnh mẽ, thách thức đối thủ.Ở tầng thấp, nó da diết, khắc khoải, thể hiện tình người. Nói chung, võ sáo biến hóa khôn lường.
Người bình thường, chỉ cần đưa cây sáo lên ngang miệng, được 4 phút đã là may. Nhưng võ sư Quân đã thổi hết bài này đến bài khác trong nhiều năm qua, đủ cả tân cổ dao duyên, nhạc tiền chiến… mà không mỏi. Nhìn bàn tay ông đã trở nên chai sạn, tôi hiểu, ngoài nội công thâm hậu ra, đôi tay của ông đã biết “học” cách thích nghi để có thể giữ được cây sáo lâu như vậy. Và tiếng sáo vẫn ngân lên bài “Giọt mưa thu” da diết: “Giọt mưa thu/ thánh thót rơi/ trời lắng u hoài/ mây hắt hiu ngừng trôi…”.
Mùa xuân chơi sáo
Với những thành tích của võ sư, vào tháng 6 năm 2008, bộ phim tài liệu “Võ sáo đất Kinh Bắc” nói về ông đã đoạt giải nhì Liên hoan phim quốc tế. Còn nhớ, vào năm 2008, võ sư vinh dự ra Hà Nội biểu diễn trong Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (đường Nguyễn Phong Sắc) và được tặng danh hiệu “Kỳ sáo Kinh Bắc”.
Theo võ sư, để đạt đến trình độ tuyệt kỹ của “Bóng trăng Phồn Xương”, người học phải có sức khỏe dẻo dai, thân hình cường tráng và phải có một trình độ hiểu biết về âm nhạc. Các đệ tử của ông như Tô Hồng, Nguyễn Quý Toàn đã thành danh trong giới võ thuật nhưng để thể hiện âm nhạc trong võ thì vẫn chưa đạt.
Giờ đây, trong căn phòng riêng, ông Quân vẫn dày công nghiên cứu từng ca khúc, nắn sửa từng thế võ và sáng sáng chiều chiều tiếng sáo sắt lại réo rắt vang lên. Thi thoảng, ông lại bỏ hai cây sáo sắt vào bao, đeo như đeo súng đi biểu diễn. Đôi lần, đến một vài cơ quan, ông bị bảo vệ giữ lại vì nghĩ ông mang theo súng. Đến khi cây sáo được rút ra thì đôi bên bắt tay nhau cười xòa.
Là người ham vui nên ông sẵn sàng biểu diễn cho bà con ở nơi đồng ruộng, bìa rừng hoặc trong hang động. Ông ước mình có thể mang cây sáo đi khắp nơi, đến tận các vùng hải đảo để biểu diễn võ nghệ, cho mọi người biết rằng võ sáo Yên Thế còn truyền nhân, và bí kíp võ công của tổ tiên rất cần những người truyền nhân tâm huyết.
Mùa xuân, nếu về vùng Kinh Bắc, gặp võ sư Trịnh Như Quân, các học trò của ông để thưởng thức võ sáo “Bóng trăng Phồn Xương” và những bản nhạc diệu kỳ thì đó cũng là một kỷ niệm đáng nhớ, một lần mở mang tầm mắt và thấy rằng, những điều mình chưa biết còn rất nhiều.
